Anne ve babanın çocuklarına öğretecekleri ahlak nedir?

İmam Gazâli en önce anne babanın evladına öğretecekleri ahlak ve dîni şöyle sıralamaktadır.
1-Her anne baba, özellikle “Âmentu”dan sonra güzel ahlakı çocuğuna öğretmelidir.
2-Her anne baba çocuğunu kötü arkadaşlardan uzaklaştırmalıdır.
3-Her anne baba ziynet, fazla para vermek ve işret yerlerinden çocuklarını sakındırmalıdır.
4-Çocuklarda oburluk hasleti tezahür edebilir; oldu ise onları menetmeleri gerekir. Yemeğe başlarken Besmeleyi okumayı, onlara ufak lokmayı aldırıp bolca çiğnemeyi, sağ elle yemeyi öğretmelidirler. Böylece oburluk zaafiyeti tedavi olunur. Çocuklar sofra üzerine başlarını götürürlerken bundan da onları sakındırmaları gerekir. Özellikle sol elle taharet alındığı için sol elle lokmayı ağızlarına götürmemelerini tavsiye etmelidirler. Özellikle sol elin parmaklarını ağıza götürecek lokmaya değdirmemek gerekir. Bir lokmayı yutmadan evvel ikinci lokmayı ağıza götürmesini de engellemeleri lazımdır. Aksi takdirde oburluk ve cimrilik çocuğun ruhuna hâkim oluverir.
5-Çocuğa cömerdliği öğretmelidirler. Obur çocukları tendik etmekle îsarı, kanaati ve cömerdiliği sevdirmelidirler. Aksi takdirde çocuk büyüdükten sonra faziletlerden mahrum olur. Bunların hepsini hikaye sûretiyle onlara tebliğ etmek icab eder. Çünkü çocuklarda henüz idrak tekâmül etmediği için akılları hikaye sûretiyle anlamaya daha müsaiddir.
6-Hatalarından göz kapatmakla güzel hareketlerini övmelidirler. Zira fıtraten insan övülmeyi sever. Gizli hareketlerini de halkın yanında söylememelidirler. Aksi takdirde çocuklar rûhî eziklik içerisine girer ve hantal olurlar. Artık büyüdükten sonra bu huy onlardan geçmez.
7-Gizlemek istedikleri bir fenalığı işlemek anında ana baba teğafül etmeli ve bilahare ustalıkla onları vazgeçirmelidirler. Unutmayalım “Kimin yanında çocuğu varsa ona çocuklaşsın.” buyrulmuştur. Yani akıllarının ve mizaclarının mikdarınca muamele etsinler. Husûsen iyi hareketlerinde onları övmek, aferin demek ruhlarını okşar ve onları iyiliğe iteler. Pedagoji imiyle iştigal edenler de bunun üzerinde çok durmaktadırlar.
8-Gündüz onları yürütmek ve hareketlendirmekle çevikliğe alıştırmalıdırlar. Aksi takdirde tembelleşirler.
9-Şımarıklıktan arkadaşlarının üzerlerinde kibirlilik yaptıkları takdirde de onları sakındırmalıdırlar. Tevazuun güzelliğini ve faziletini öğretmelidirler. Hatta anne babanın mallarıyla makam ve riyâsetleriyle övünmelerini menetmelidirler. “Kimin ameli(hareket ve çalışması) geride ise nesebi onu ilerletmez.” mealindeki hadîsi kalblerinde nakşetmelidirler. Aksi takdirde cahiliye devrinin ayıbını yani ecdadla iftihar etmeyi âdet edinirler.
10-Halkın elinden hediye almamalarını tavsiye etmelidirler. Özellikle anne ve baba fakirse almanın zilletini, vermenin üstünlüğünü çocuklara sevdirmelidirler. Anne baba zenginse çocuklarını israftan menetmelidirler.
11-Arkadaşlarından sırt çevirmemelerini, üst ve başlarının temiz tutmalarını, temizliğe riayet etmelerini öğretmelidirler.
12-Yeminden, yalandan, çok soru sormaktan onları menetmeleri şarttır. Yerine göre de konuşturmalıdırlar.
13-Dinlemeyi onlara öğretmelidirler.
14-Büyük adamlara, hocalara, amirlere karşı saygı göstermeyi öğretmelidirler. Bunların gelmelerinde kıyam etmek usûlünü öğretmeyi ihmal etmemeleri ve ismen bunlara hitab etmelerini menetmeleri gerekir.
15-Dersin dışında oyunlarında göz kapatmakla onları serbest bırakmalıdırlar.
İmam Gazali diyor ki: Oyundan menedilen çocuklar hileye alışırlar ve zekaları körleşir. Büyüdükten sonra da hikmet ilimlerini öğrenmekten aciz kalırlar. Öyle ise erkek çocuğa sanat ve ilmin öğretilmesine vesile olacak oyunları öğretmeli, kız çocuklarına da nakış, dikiş, kapkacak, bebek gibi oyuncakları almalı ve onları serbest bırakmalıdırlar. Hülâsa her bir nev’i ilerdeki iş sahasına göre yetiştirmek gerekir.
16-Sövmek kötü laf söylemekten çocukları menetmelidirler.
17-Vatan sevgisini, cihad sevgisini çocukların kalbinde nakşetmelidirler.
18-Taharet, abdest, namaz, nafile oruç ve ibadetlerin keyfiyetini fiilen onlara yaptırmalıdırlar. Sonra onlara tabiat olur.
19-Her türlü haramdan, hırsızlıktan, kız çocukları da açıklık saçıklıktan menetmelidirler. İhtilâmın, guslün durumlarını zamanında onlara bildirmelidirler. Kısa sûrelerin ezberletilmesini temin etmelidirler. İşte buraya kadar saymış olduğumuz vazifeler anne babaya vacib olan hususlardır. Çünkü farzlarda öğretmek farz, vacibleri öğretmek vacib; sünnetler öğretmekte sünnettir.

Mufassal Medenî Ahlak / S. 532